EKSPERT RADZI
Prawidłowe funkcjonowanie rośliny uprawnej zależy od 16 niezbędnych pierwiastków, z których każdy wykazuje określoną specyfikę. Do tej grupy zalicza się jeszcze pierwiastki wpływające korzystnie na wzrost rośliny. Wśród niezbędnych składników mineralnych szczególną rolę odgrywa potas. Działanie potasu jest wielokierunkowe, z czego nie zawsze zdajemy sobie sprawę. Zastanówmy się na czym polega wszechstronność tego pierwiastka.
Ważniejsze funkcje fizjologiczne
Na wstępie kilka zdań o funkcjach fizjologicznych. Nie zamierzam przeprowadzać wykładu akademickiego nie mniej uważam, że na pewne aspekty należy zwrócić uwagę. Zacznijmy od oczywistego stwierdzenia – plon każdej rośliny powstaje w organach zdolnych do prowadzenia fotosyntezy, a więc w liściach i łodygach, choć proces ten może zachodzić także w kłosach. Dlatego bardzo ważna jest akumulacja potasu w organach wegetatywnych już od początku wegetacji. Rola potasu w kształtowaniu wydajności fotosyntetycznej roślin jest nie do przecenienia. W wielu reakcjach biochemicznych jony K+ są aktywatorami enzymów, w tym między innymi syntetazy skrobiowej, transferaz czy dehydrogenaz, biorą udział w procesach związanych z przemianami energetycznymi. Niedobór potasu zakłóca przebieg transportu elektronów w czasie fotosyntezy. Sumaryczna ilość kationów K+ aktywnych w komórkach roślinnych decyduje nie tylko o ilości aktywowanych enzymów, lecz także o szybkości zachodzących reakcji. Stwierdzenie to jest kluczowe dla budowania przez rośliny struktury plonu. Potas kontrolując ilość i szybkość produkcji asymilatów wpływa nie tylko na końcowy plon, lecz kształtuje biomasę roślinną w krytycznych fazach (okresach) wzrostu, w których tworzone są poszczególne składowe plonu. W tych warunkach wzrasta także efektywność przetwarzania azotu nawozowego i uwalnianego w glebie na plon użytkowy. Oznacza to, że nakłady ponoszone na nawozy azotowe można zmniejszyć. Na poniższym wykresie zamieszczono przykład z literatury, w którym pokazano, że wykorzystanie azotu z nawozów przez kukurydzę wzrasta w glebach zasobnych w potas. Proszę zwrócić uwagę, że znaczenie zasobności gleby w potas jest szczególnie widoczne w warunkach stosowania mniejszych dawek azotu.
Rys. 1. Wpływ zasobności gleby w potas na wykorzystanie azotu z nawozu przez kukurydzę (opracowano na podstawie Roberts 2008)
Warto pamiętać także o roli potasu w syntezie związków tworzących tkanki mechaniczne, które nadając sztywny pokrój rośliny zapobiegają wyleganiu zbóż oraz o poprawie zimotrwałości ozimin. Większa odporność na niskie temperatury wiąże się z rolą potasu w syntezie cukrów wielkocząsteczkowych i w konsekwencji obniżeniem punktu zamarzania soku komórkowego.
Jakość plonu
Nawożenie potasem to także poprawa jakości plonu. Bez wchodzenia w szczegóły wskażę tylko na większą zawartość białka w roślinach (w tym glutenu), cukru w korzeniach buraków oraz poprawę wartości kulinarnej ziemniaków. Nie należy także zapominać o użytkach zielonych i roli jaką odgrywa odpowiednie zbilansowanie składników runi. Te zagadnienia omówię szerzej w kolejnych wpisach.
Dobre zaopatrzenie w potas to racjonalna gospodarka wodą
Bardzo ważną funkcją potasu jest udział w procesach osmotycznych. W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, że pierwiastek ten wpływa na podział i różnicowanie komórek merystematycznych (procesy wzrostu) oraz odpowiada za pracę aparatów szparkowych. W ten sposób jony K+ regulują uwodnienie tkanek roślinnych, a zachodzące mechanizmy prezentuje poniższa rycina.
Ryc. 2. Rola potasu w kontroli ruchu aparatów szparkowych (źródło: Grzebisz 2008)
Z pełną odpowiedzialnością można stwierdzić, że żaden inny składnik w takim stopniu nie kontroluje gospodarki wodnej rośliny. Jest to bardzo specyficzna funkcja potasu, co oznacza, że jony K+ nie mogą być zastąpione przez żaden inny pierwiastek. W regionach z okresowymi niedoborami wody znaczenie nawożenia potasem staje się zatem bardzo ważnym narzędziem w dążeniu do racjonalnej gospodarki wodą łanu/plantacji. Nie jest dziełem przypadku, że objawy niedoboru potasu charakteryzujące się zwiędniętym pokrojem rośliny uprawnej (zwłaszcza w początkowych stadiach rozwojowych) są mylone ze skutkami suszy glebowej. Objawy te są niekiedy rzeczywiście trudne do zdiagnozowania, a rolnicy sądzą, że to skutek braku opadów. Jak postawić diagnozę? Wystarczy odpowiedź na proste pytania:
- czy stosowałem nawozy potasowe ?
- jaka jest aktualna zasobność gleby w potas ?
Pewnie pomyślałeś drogi Czytelniku, że to nic odkrywczego. Rzeczywiście tak jest. Przyznam jednak, że to problem bardzo wielu gospodarstw, w których albo zaniechano nawożenia potasem albo robi się to okazjonalnie, bez zwracania uwagi na ocenę zasobności gleby. Podsumowując ten wątek – w żaden sposób nie należy bagatelizować problemu okresowych niedoborów wody w glebie ale proszę mi uwierzyć, nie zawsze wszystkiemu winna jest „susza” (cudzysłów nie jest tu przypadkowy).
Dla porządku wypunktujmy najważniejsze objawy niedoboru potasu:
- brunatne plamy pojawiające się na starszych liściach, z czasem obejmujące cały liść;
- zasychanie brzegów blaszki liściowej, liście zwinięte ku górze;
- chloroza (zanik chlorofilu) widoczna na starszych liściach;
- wzrost produkcji etylenu w roślinach, co przejawia się nie tylko ograniczeniem fotosyntezy, lecz także opadaniem liści i owoców
Zapamiętaj! Prawdopodobieństwo wystąpienia niedoboru potasu jest zdecydowanie większe w glebach lekkich, z których pierwiastek ten jest szczególnie łatwo wymywany.
Fot.1. Deficyt wody w łanie pszenicy. Po lewej bez silnych objawów niedoboru składników – stanowisko zasobne w potas. Po prawej spotęgowany przez niedobór potasu (zasychające końcówki liści) – stanowisko ubogie w potas.
Fot.2. Niedobór potasu na roślinach owsa – gleba bardzo lekka
Fot.3. Niedobór potasu na plantacji burków cukrowych – przebarwienia postępujące od brzegów blaszki liściowej
Potas a zdrowotność roślin
W polskojęzycznej literaturze dotyczącej nawożenia rzadko podejmuje się problem znaczenia składników mineralnych w kształtowaniu zdrowotności roślin. Wśród składników wpływających dodatnio na reakcję obronną rośliny w warunkach stresów biotycznych czyli wywołanych przez inne żywe organizmy (grzyby, bakterie, wirusy) ważną rolę odgrywa potas. W roślinach dobrze odżywionych potasem występuje mniej prostych związków azotu, które stanowią pożywkę dla grzybów. Jednym z mechanizmów obronnych rośliny przed wnikaniem bakterii przez uszkodzone tkanki roślinne jest tworzenie warstwy korka wokół ran, kontrolowane przez potas. Rola potasu polega też na aktywowaniu enzymów odpowiedzialnych za syntezę węglanów strukturalnych i lignin, stanowiących naturalną barierę dla patogenów. Jony K+ zwiększają aktywność β-glukozydazy odpowiedzialnej za syntezę związków fenolowych, które z kolei są toksyczne dla grzybów, bakterii i wirusów. Wykazano, że niska zawartość potasu w roślinach może zwielokrotnić populację mszyc żerujących na danej plantacji.
Regulacja zasobności gleby i bieżące nawożenie
Podkreślałem już wielokrotnie, że rekcja plonotwórcza roślin na nawożenie wykonane bezpośrednio przez siewem jest różna dla poszczególnych gatunków. Przypomnę tylko, że rzepak i burak cukrowy wymagają stanowisk zasobnych w potas, przy czym regulacji zasobności należy dokonać przed uprawą przedplonu, najczęściej zbożowego. Przy takim założeniu, dawki potasu stosowane w zespole uprawek przedsiewnych mogą być mniejsze od wyliczonych na podstawie potrzeb pokarmowych.
Oddzielną kwestią jest dobór nawozu. Na rynku dostępne są różne formulacje nawozów potasowych. W ofercie firmy Luvena jest w czym wybierać. Do dyspozycji rolnika pozostają tradycyjnie nawozy wieloskładnikowe z rodziny Lubofosek z różną zawartością potasu, co pozwala na wybór nawozu nie tylko dla konkretnej rośliny, lecz umożliwia także uwzględnienie specyfiki stanowiska. Do regulacji zasobności gleby w dłuższym przedziale czasu świetnie nadają się nawozy typu Lubofos. W sytuacji gdy rolnik jest zwolennikiem stosowania nawozów pojedynczych lub potrzebna jest szybka korekta zasobności gleby z powodzeniem można zastosować sól potasową. Nowością w ofercie firmy jest Luboplon Kalium, którego spectrum stosowania jest bardzo szerokie. Produkt łączy cechy wszystkich wymienionych wyżej grup nawozów. Może być stosowany zarówno do nawożenia bieżącego (zawiera związki potasu bardzo dobrze rozpuszczalne w wodzie) jak i do regulacji zasobności gleby w potas. W razie konieczności może być także proponowany do pogłównej aplikacji w uprawie roślin ozimych, przy czym ze względu na pożądaną efektywność działania nawożenie należy wykonać na przedwiośniu lub wczesną wiosna. Luboplon Kalium zawiera w swoim składzie magnez i siarkę, co predysponuje ten nawóz do nawożenia użytków zielonych, bez ryzyka jednostronnego przenawożenia potasem.
