Cynk, magnez i siarka – składniki na maj

Najbliższe tygodnie to okres, w którym dyskusje o stosowaniu składników pierwszoplanowych zejdą na dalszy plan. Wyjątek pod tym względem stanowić będą trwałe użytki zielone, ewentualnie rośliny, w których zaplanowano pogłówne uzupełniające nawożenie azotem. Nie oznacza to jednak, że w maju możemy całkowicie zapomnieć o nawożeniu.

Z oczywistych względów nie dotyczy to wszystkich upraw, tym bardziej, że w wielu regionach rośliny ozime mają duże przyspieszenie, wyprzedzając kalendarzowo kolejne stadia rozwojowe o 10-14 dni. Osobną kwestią są uszkodzenia spowodowane przez kilkudniowe przymrozki występujące pod koniec kwietnia. Z tego samego powodu start/siew roślin jarych w wielu gospodarstwach był spóźniony. Dlatego tak ważne jest wspomaganie roślin w najbliższych dniach, po to by:

1. Zwiększyć efektywność składników głównych (NPK), które wymagają określonych nakładów rośliny nie tylko w procesie samego pobierania, ale także przetworzenia w plon użytkowy. Fosfor i potas, choć kluczowe, nie wystarczą, dla uzyskania odpowiednio dużego wykorzystania azotu z nawozów;
2. Zregenerować uszkodzone przez przymrozki tkanki roślinne (dotyczy wszystkich roślin, z wyjątkiem rzepaku ozimego, który osiągnął już zaawansowane stadium rozwoju)
3. Lepiej zbilansować paszę produkowaną na TUZ

Rozwinięcie tych punktów powinno uwzględnić bardzo szeroki asortyment produktów, także tych o charakterze biostymulatorów. Dzisiaj skupimy się jednak na dwóch makroskładnikach drugoplanowych i jednym mikroelemencie. Ich wspólną cechą jest kontrolowanie wydajności fotosyntetycznej, co jest przecież powiązane wprost z efektywnością plonotwórczą azotu oraz poprawą jakości plonu (zawartość specyficznych aminokwasów i białek). Warto pamiętać także o znaczeniu magnezu i siarki w funkcjonowaniu kompleksu nitrogenaza stanowiącego punkt wyjścia w asymilacji azotu atmosferycznego, przy współudziale mikroorganizmów. Ale po kolei.

Zboża ozime

W okresie krótko przed kłoszeniem można zastosować jeszcze dolistnie siarczan magnezu. Rekomendacją są zarówno łany bardzo dobrze rokujące, jak i te wykazujące niedobory. W tym miejscu przypomnę, że charakterystyczne objawy niedoboru magnezu są dość zróżnicowane w poszczególnych uprawach. W klasycznych zbożach jest to tzw. paciorkowatość (perełkowatość) czyli chlorotyczne drobne plamki biegnące wzdłuż blaszki liściowej, w kukurydzy paskowatość blaszek liściowych, a w roślinach dwuliściennych marmurkowatość (fot. 1).

Fotografia 1. Objawy niedoboru magnezu na roślinach uprawnych

Późna aplikacja nawozu w zbożach ma na celu podtrzymanie intensywności procesu fotosyntezy – magnez jest centralnym atomem w cząsteczce chlorofilu, a siarka odpowiada za jego syntezę. Warto pamiętać, że proces nalewania ziarna jest ściśle powiązany z aktywnością liścia flagowego po kwitnieniu. Im dłużej roślina asymiluje, tym większa masa 1000 ziarniaków i więcej białka w ziarnie. Na zamieszczonych fotografiach pokazano poletko kontrolne (pełna dawka azotu wynosząca 180 kg N/ha) i nawożone dodatkowo siarczanem magnezu (krótko przed kwitnieniem). Większość gatunków, w tym wszystkie zboża, pobiera około 30 – 40% siarki jeszcze po kwitnieniu, co nie pozostaje bez wpływu na jakość plonu (synteza aminokwasów siarkowych).

Fotografia 2. Wpływ aplikacji magnezu w okresie krótko przed kwitnieniem (po lewej) na aktywność fotosyntetyczną liści flagowych wysokoplonującej pszenicy ozimej

Dodatkowym efektem stosowania magnezu, zarówno wczesnowiosennego (doglebowo) jak i późniejszego (dolistnie), jest zwiększenie wykorzystania azotu z nawozów. Jak pokazały 3-letnie badania wykonane na Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu wzrost odzyskania azotu z saletry amonowej pod wpływem stosowania magnezu (siarka została w pełni zbilansowana, także na poletkach kontrolnych) kształtuje się na poziomie około 10%. Na rycinie 1 przedstawiono średnie wyniki uzyskane w ścisłym doświadczeniu poletkowym.

Rycina 1. Wpływ nawożenia magnezem na wykorzystanie azotu z nawozu, % (źródło: Potarzycki i in. 2022)

Zboża jare

Zboża jare są obecnie na różnych etapach rozwoju. Niektóre znajdują się w pełni krzewienia, inne rozpoczęły strzelanie w źdźbło. Jeśli zdecydujemy się na stosowanie doglebowe siarczanu magnezu powinniśmy zrobić to w najbliższych dniach. Z oferty firmy LUVENA dobrym wyborem będzie LUBOPLON MAG-MAKS, w którego skład wchodzą dobrze rozpuszczalne związki magnezu i siarki. Aplikację należy polecić zwłaszcza w stanowiskach na glebach lekkich, gdzie wymywanie kationów Mg²⁺ szacowane jest na poziomie 20-40 kg Mg/ha/rok. Szczególnie ważne jest podanie siarczanu magnezu w uprawie pszenicy (ryc. 2) i owsa, ale także w jęczmieniu. Przed laty przeprowadziłem serię kilkuletnich badań, z których wynika wysoce pozytywny wpływ siarki (pochodzącej z SUPERFOSFATU PROSTEGO) na plon i jakość ziarna jęczmienia jarego. Co ważne, ziarno charakteryzowało się dużym wyrównaniem, a zawartość białka mieściła się w normach przewidzianych dla odmian browarnianych.

Rycina 2. Wpływ stosowania siarczanu magnezu doglebowo (przed ruszeniem wegetacji) i dolistnie (w II terminach BBCH 30-31 i BBCH 49) na plon ziarna pszenicy ozimej;  (źródło: Potarzycki i in. 2022)

O roli miedzi i manganu w nawożeniu zbóż mowa była w ubiegłym miesiącu. Dzisiaj zwracam uwagę na cynk. Ten mikroelement staje się problem także w zbożach. Najnowsze badania przesiewowe pokazują, że blisko 40% próbek pszenicy pobranych na terenie Polski wykazało  utajony deficyt cynku. Skutkiem niedoboru jest spowolnienie metabolizmu oraz większa podatność na stresy abiotyczne.  W zbożach jarych możliwie jest jeszcze w najbliższym czasie dolistne zastosowanie nawozu z cynkiem. Warto o tym pomyśleć. Cele stosowania omówimy na końcu wpisu.

Trwałe użytki zielone (TUZ)

Trwałe użytki zielone wymagają systematycznego uzupełniania składników mineralnych. Ze względu na duże zróżnicowanie, co do siedliska i składu botanicznego, konieczne są pewne uogólnienia. Skupiając się na składnikach wymienionych w tytule główna dawka magnezu i siarki powinna być zastosowana najpóźniej w momencie ruszenia wegetacji. O ile warunki pozwalają wjechać na użytek LUBOPLON MAG-MAKS można zastosować na przykład w lutym. To jednak nie wszystko. Należy przyjąć zasadę, zgodnie z którą siarkę i magnez trzeba uzupełnić po każdym pokosie/wypasie.

Chodzi o to, by magnez dostarczać systematycznie w paszy, ponieważ zwierzęta nie akumulują tego pierwiastka na zapas. Ponadto dużej zawartości potasu i wapnia towarzyszy zwykle mniejsza koncentracja magnezu w paszy. Wynika to z relacji między kationami. Dlatego tak ważne jest zachowanie odpowiedniej proporcji między stosowanymi nawozami potasowymi i magnezowymi. Jednym ze skutków nadmiernego rozszerzenia relacji równoważnikowej K:(Ca+Mg) jest choroba zwana tężyczką pastwiskową. Mówiliśmy już kiedyś o tym, przypomnijmy jednak: „ ..choroba ta może przebiegać w różnych postaciach klinicznych: ostrej, podostrej i przewlekłej, lecz także bezobjawowej. Postawienie rozpoznania w zaawansowanych stadiach chorobowych jest stosunkowo łatwe (odłączenie od stada,  skurcze różnych partii ciała, sztywne poruszanie się, szczękościsk, zarzucanie głowy na grzbiet lub na bok). Innymi objawami są skurcze mięśni szyi, łopatek i kończyn, a także przewracanie się i zaleganie zwierząt, występujące trudności w podnoszeniu się i poruszaniu oraz duszność. Przebieg postaci przewlekłej nie już tak jednoznaczny ponieważ zwierzęta zapadają na inne choroby, w tym także takie, które wcześniej nie występowały w stadzie (zapalenia wymion, macicy, problemy z racicami – zanokcica). Konsekwencją tężyczki jest spadek produkcji i pogorszenie jakości mleka. Poza tym niedobór magnezu zwany hipomagnezemią prowadzi do zwapnienia mięśni, ogólnego pobudzenia zwierząt, a u bydła wpływa negatywnie na funkcjonowanie mikroflory żwacza. Następuje więc znaczne ograniczenie przyswajania składników pokarmowych z paszy…”.

Ważnym aspektem w nawożeniu TUZ jest udział roślin bobowatych w runi. Wytworzenie brodawki korzeniowej wymaga sprawnego (aktywnego) systemu korzeniowego. W tym kontekście bardzo ważne jest stworzenie roślinom optimum żywieniowego nakierowanego właśnie na rozwój korzeni. Stąd znaczenie cynku, jako prekursora auksyn, tak ważnych w kontrolowaniu merystemów w strefie wzrostu korzeni. Kolejnym etapem jest wiązanie azotu atmosferycznego. Nie wchodząc w szczegóły należy pamiętać, że warunkiem koniecznym tego procesu jest aktywność kompleksu nitrogenaza, w którego skład oprócz żelaza i molibdenu wchodzi także siarka. Sam proces wymaga nakładów energetycznych czyli uwolnienia energii z ATP. Aktywatorem tej reakcji jest magnez. Oznacza to, że w warunkach deficytu siarki i magnezu wiązanie azotu przez bobowate będzie co najmniej ograniczone (ryc. 2)

Rycina 3. Składniki mineralne ważne w funkcjonowaniu kompleksu nitrogenaza

Kukurydza

Wprowadzenie siarki i magnezu w formie nawozu stałego z myślą o kukurydzy najlepiej wykonać w systemie uprawek przedsiewnych. Można to zrobić jeszcze po siewie, lecz najpóźniej w stadium 2-3 liści. W praktyce bardzo często stosowany jest dodatkowo oprysk roślin 7-wodnym siarczanem magnezu w okresie 4 – 6 liści. Jest to zabieg stymulujący rośliny do efektywniejszego pobierania i transportu azotu do liści.

W kukurydzy standardem musi być dostarczenie cynku. W systemie opartym o nawozy z Lubonia do nawożenia kukurydzy dedykowany jest LUBOFOS CORN, który w swoim składzie zawiera cynk. Pozytywny wpływ tego mikroelementu z nawozu potwierdzono doświadczalnie, a uzyskane kilkuprocentowe zwyżki plonu były widoczne szczególnie wtedy, gdy kukurydza znajdowała się na lekkim głodzie azotowym. Obecność cynku w nawozie wieloskładnikowym jest podstawową profilaktyką nawozową. Uzyskanie dużej efektywności azotu i w konsekwencji satysfakcjonującej zwyżki plonu wymaga dostarczenia kukurydzy cynku dolistnie w formie chelatu lub soli technicznej, najpóźniej do stadium 5-liści. W tym okresie tworzą się już zawiązki kolb i formowana jest pierwotna struktura kolby.

Dlaczego cynk?

Na koniec odpowiedzmy na pytanie o najważniejsze funkcje fizjologiczne cynku (dotyczy wszystkich gatunków). Generalnie składnik ten potrzebny jest roślinie w całym sezonie wegetacyjnym. Na początku wegetacji szczególnie ważny jest rozwój korzeni. Dotyczy to zarówno bieżącego pobierania wody i składników mineralnych (zwłaszcza azotu i potasu) jak i inwestycji w przyszłość, gdy w miesiącach letnich spodziewany jest deficyt wody. Jak zaznaczono wcześniej cynk uczestniczy w syntezie auksyn, a to wiąże się ze wzrostem strefy penetrowanej przez korzenie. Z literatury przedmiotu wynika także znaczenie cynku w zwiększeniu przepuszczalności błon cytoplazmatycznych, co jest bardzo ważne w warunkach stresu związanego z suszą i wysokimi temperaturami. Ważnym aspektem jest rola cynku w funkcjonowaniu anhydrazy węglanowej, bez której niemożliwy jest przebieg fotosyntezy, niezależnie od uprawianego gatunku. Wykonane doświadczenia polowe udowodniły, że luksusowe odżywienie cynkiem jest istotnym czynnikiem zwiększającym produktywność kukurydzy – odmian stay-green, których wydajność wiąże się z aktywnością roślin w okresie po długo po kwitnieniu.