EKSPERT RADZI

Składniki na lepsze przezimowanie


W większości gospodarstw usłyszymy, że wszystkie kwestie dotyczące nawożenia na ten rok są już załatwione. Wieloletnie doświadczenie podpowiada mi jednak co innego. W uprawach ozimych i na trwałych użytkach zielonych można rośliny lepiej przygotować do zimowego spoczynku. Co ciekawe, stwierdzenie to odnosi się zarówno do upraw w słabszych stanowiskach i/lub w sytuacji niedociągnięć w nawożeniu, jak i na polach oraz użytkach bardzo dobrze rokujących.

Spektrum składników na lepsze przezimowanie jest bardzo szerokie. Zawsze punktem wyjścia musi być zasobność gleby i historia zabiegów nawozowych w ostatnich miesiącach. Dzisiaj nie będziemy się jednak zajmować diagnozą. Omówimy natomiast znaczenie poszczególnych pierwiastków, pozostawiając margines na podjęcie indywidualnych decyzji. Jeśli będą to decyzje na tak, powinniśmy działać w najbliższych 2 tygodniach, zależnie od aktualnych warunków pogodowych i ewentualnych prognoz.

Wśród makroskładników największe znaczenie w okresie zimy ma potas. Rośliny dobrze zaopatrzone w ten pierwiastek zdecydowanie sprawniej syntetyzują tkanki mechaniczne, co przekłada się na większą stabilność poszczególnych organów. Ma to związek nie tylko z destrukcyjnym oddziaływaniem niskich temperatur (działanie powierzchniowe), lecz także z mniejszą podatnością na uszkodzenia fizyczne w następstwie silnych wiatrów w okresie zimy, zwłaszcza wtedy, gdy rośliny pozbawione są okrywy śnieżnej. Nie bez znaczenia jest stworzenie bariery dla grzybów, które mogą pojawić się na plantacjach i w łanach, gdy jesień okaże się długa i ciepła. Pozytywne działania potasu przejawia się w tworzeniu warstw korka w miejscach przerwania ciągłości tkanek okrywowych. Wynika to z aktywacji enzymów odpowiedzialnych za syntezę węglowodanów strukturalnych i lignin. Pęknięcia, a w skrajnych przypadkach rozerwanie młodych roślin w niskich temperaturach, są następstwem wytrącania się kryształów lodu i wręcz zamarzania soku komórkowego. Kationy potasowe kontrolując syntezę wielkocząsteczkowych cukrów przyczyniają się do obniżenia punktu zamarzania płynów ustrojowych w roślinach. Z tego powodu jeśli mamy przeświadczenie, że rośliny ozime na polach oraz TUZ mogą być niedożywione potasem rozważmy jeszcze tej jesieni zastosowanie nawozu potasowego. Mogą to być na przykład SÓL POTASOWA lub LUBOPLON KALIUM.

Wpływ fosforu na zimotrwałość nie jest tak spektakularny jak potasu. Należy jednak pamiętać, że fosfor uczestniczy w budowie błon cytoplazmatycznych, co także ma znaczenie w budowaniu odpowiedzi na niskie temperatury. Ponadto dobre zaopatrzenie roślin w fosfor to większy system korzeniowy i w konsekwencji większa zdolność do pobierania jonów (w tym potasu, wapnia i magnezu) z głębszych warstw profilu glebowego. W tym roku, po nawalnych deszczach w wielu regionach kraju, prawdopodobieństwo przemieszczenia się wspomnianych jonów o klika/kilkanaście centymetrów jest duże. Jeśli stoimy przed dylematem czy fosfor wprowadzić jeszcze jesienią czy poczekać do przedwiośnia – zdecydowanie zróbmy to teraz. Nie zmienia to faktu, że optymalnym terminem jest okres przedsiewny. Warto wiedzieć, że jeśli zdecydujemy się na SUPERFOSFAT PROSTY, to oprócz fosforu wprowadzimy także wapń.

Zwracam uwagę na wapń, ponieważ działanie tego składnika w kontekście zimotrwałości jest w pewnych aspektach podobne do potasu. Wapń buduje ścianę komórkową, stanowiąc swoiste lepiszcze komórek. Działa także korzystnie w syntezie kutykuli. W literaturze dość dobrze opisane są mechanizmy stanowiące reakcję roślin na niską temperaturę (aklimatyzacja). Reakcją na chłód jest zmiana płynności membran i właściwości strukturalnych tzw. białek błonowych, a to z kolei wpływa na transport jonów i metabolitów. W konsekwencji zmienia się skład chemiczny soku komórkowego. Ten złożony cykl reakcji o charakterze biochemicznym zawsze wymaga obecności wapnia. Uwolnienie Ca2+ z apoplastu i magazynów wewnątrzkomórkowych w warunkach obniżenia temperatury otoczenia stanowi impuls do zapoczątkowania opisanych wyżej reakcji. Oznacza to, że oprócz potasu także wapń należy określić mianem makroskładnika o silnym znaczeniu w przystosowaniu do stresu indukowanego przez niskie temperatury. Poza aplikacją SUPERFOSFATU PROSTEGO innym sposobem na uzupełnienie zasobów dostępnego wapnia (i magnezu), bez istotnej zmiany odczynu, jest zastosowanie LUBOPLONU CAL-MAG.

Fotografia 1. Rośliny pobrane na przedwiośniu w tym samym dniu, w podobnej lokalizacji (podano za Szczepaniakiem)

Niezależnie od gatunku rośliny ozime muszą przejść proces hartowania. Jednym z warunków jest zahamowanie wzrostu wydłużeniowego. W tym kontekście należy zwrócić uwagę na kontrolę dostępności azotu, ponieważ:

  1. utrzymywanie zbyt dużej aktywności roślin, stymulowanej przez azot, lecz także okresowo zbyt duże temperatury (przy skracającym się dniu) sprawiają, że rośliny nie przestają rosnąć
  2. w tych warunkach następuje ekspresja genów odpowiedzialnych za podziały komórek
  3. wzrost  rośliny zwiększa zawartość wody w komórkach, co utrudnia hartowanie
  4. zbyt duża aktywność roślin w tym okresie nie sprzyja także odrzucaniu, organów wegetatywnych (liści) stanowiących pewien mechanizm obronny

Stąd w uprawach rzepaku ozimego tylko na plantacjach z wyraźnym deficytem azotu można rozważać dolistne podanie tego składnika, pamiętając o regulatorach wzrostu. Jak zaznaczono wcześniej zdecydowanie lepszym rozwiązaniem jest stymulowanie roślin do poszukiwania zasobów tego składnika w zasobach glebowych.

Przygotowując się do zimowego spoczynku rośliny tworzą tak zwane białka przeciwzamarzaniowe, których rola polega między innymi na zmianie kształtu i zmniejszeniu rozmiarów kryształków lodu, po to by zminimalizować uszkodzenia mechaniczne komórek. Ich synteza wymaga jednak aktywności fizjologicznej, stymulowanej także przez związki magnezu i mikroelementy. Dlatego jeśli prognozy zapowiadają względnie długą jesień (bez ujemnych temperatur) warto rozważyć zastosowanie w formie dolistnej siarczanu magnezu i mikroelementów.

W rzepaku ozimym zawsze rekomendowane jest stadium 5-7 liści jako termin wykonania oprysku. Jeśli rzepak ozimy siany był wcześnie oraz zapowiada się długa i ciepła jesień aplikację można powtórzyć. Zestaw mikroelementów obejmuje bor (obligatoryjnie), a także mangan i molibden. Skutkiem niedostatecznej podaży pierwszego z wymienionych mikroelementów jest niedorozwój szyjki korzeniowej, z charakterystycznymi pęknięciami stanowiącymi wrota nie tylko dla patogenów, ale także wody która zamarzając powoduje rozerwanie struktur komórkowych. Z kolei molibden powoduje wzrost efektywności tworzenia związków zwiększających odporność na mróz.

Powyżej wyeksponowano działanie składników mineralnych w kontekście odporności na niskie temperatury. Nie mniej ważny jest szeroko pojęty wpływ każdego z pierwiastków na metabolizm rośliny, ściślej na tworzenie pierwotnej struktury plonu. Stworzenie plantacji rzepaku ozimego komfortu żywieniowego to wzrost efektywności przetwarzania pobranego azotu w biomasę. W okresie jesieni rzepak buduje 8 – 12 w pełni rozwiniętych liści, grubą szyjkę korzeniową oraz głęboko penetrujący system korzeniowy. Dobrze odżywiony rzepak wchodząc w zimowy stan spoczynku zapewni więcej rozgałęzień bocznych po wiosennym starcie.

Fotografia 2. Plantacja rzepaku ozimego z umiarkowanym niedoborem fosforu oraz silnym potasu i magnezu w stanowisku z dużą naturalną żyznością (efekt zaniedbań w nawożeniu). Zrealizowano 50% potencjału plonotwórczego wyznaczonego w danym roku przez COBORU. Zdjęcia wykonane w połowie października (fot. Potarzycki)

Dla zbóż ozimych (jęczmień, pszenica) pierwszy okres krytyczny rozpoczyna się także w okresie jesieni, gdy rośliny wchodzą w fazę krzewienia. Zależnie od gatunku (a także odmiany) oraz terminu siewu zboża tworzą zawiązki źdźbeł bocznych, co jest kluczowe dla przyszłej struktury łanu. Przypomnę, że źdźbła wytworzone jesienią zwykle wykazują większy potencjał plonotwórczy. Jesienny zestaw mikroelementów dla pszenicy musi zawierać miedź, wskazany jest także molibden, a w stanowiskach po zbożach dodatkowo mangan.


Data ostatniej aktualizacji: 4 października 2024